Siyasal bilgiyi güç nesnesi kılan onun spekülatif
olusudur. Benjamin Barber’in g.rüsleri bu
konudaki literatürün iyi bir .zetidir: ’Siyasal bilgi,
bir tarih ve deneyim baglamı içinde olusturulur
ve onu bir gelecek ortak eylem baglamına uygulamak amaçlanır. "Ne yapacagız?" ve "ihtilaflarımızı nasıl uzlastıracagız?" gibi sorulara yanıt verir. B.ylesi sorular için "dogru" ya da "yanlıs" yanıtlar uygun ya da uygun olmayan sonuçlar yoktur. Yalnızca genel kabul için yarısan alternatif g.rüsler vardır. "Siyaset yapma bilimi" ya da "parti .ncülügü" iddiaları burada hiçbir statüye sahip degildir. Geçmis, gelenek .zetleri olarak basvurulmak için vardır; ama gelecek, siyasal yargının mevcut bir cemaatten hareketle üretmek zorunda oldugu seydir. Tüm siyasal bilme ve g.rme tarzlarındaki bu güçlü deneysel bilesen —ortak geçmisin kollektif iradesiyle ortak gelecegin kullanımına hasredilmesi— birçok yorumcuyu siyasal olanı diger bilgi türlerinden ayırmaya sevketmistir. Ne ideoloji ne de deneyin niteligi konularında anlasabilen Habermas, Winch, Taylor, Louch, Pocock ve Berger gibi çesitli düsünürler, yine de pratik siyasal yargının gereklerinin siyasal akıl
yürütmenin modelleri olarak bilimi ve spekülatif
felsefeyi saf dısı bıraktıgında hemfikirdirler.
Siyasal bilgi her durumda daima geçicidir. Bu
kısmen siyasal bilgi siyasetin evrimci niteligini
paylastıgı için dogrudur. Siyasetin tarihe ve genisleyen insan bilincinin kesfettigi .nceliklere
uyum saglanmasına olanak tanıyan degisebilirlik,
.zel g.rme ve yapma tarzlarından kamusal g.rme
ve yapma tarzlarına hareket ettikçe genisleyen
bilinci y.neten kaidelerin ve normların da degisebilirligini gerekli kılar. Siyasal yargı tarafından üretilen normlar g.reli ve zayıf oldukları için degil —aslında kuvvetli olabilirler ve kesin eylemi tesvik edebilirler— kendisi geçici olan ve devamlı düzeltilmeye maruz kalan bir ortak iradeden çıktıkları için geçicidirler. Kesintisiz bir demokratik tartısma, düsünüp karar verme, yargı ve eylem süreciyle üretilir ve yalnızca, siyasal kültürün
degisen kosullarını ve evrilen ortak amaçlarını g.steren ve yansıtan bir süreç tarafından mesrulastırılırlar.
Sonuç olarak bu normların güvenilirligi daima hem güvenli (mesru) hem de kosulludur (yeni yargılara açık). Güçlü bir demokraside siyasal bilginin kosullulugu gerçekten kendi kendini y.neten bir halk tanımlamak zorunda olan açıklıgı ve esnekligi kosullar. Amaç sabit hakikatlerden ziyade isleyen kaideler ve degistirilemez ilkelerden ziyade paylasılan bilinç oldugu için gerekli olan, mesru siyasal yargıları kolaylastıracak ortak bir bakıs tarzı ve ortak bir dildir. .nemli bir sorun da siyasal bilginin temsil yetenegi veya yapay olup olmadıgıdır. Güçlü bir demokraside, siyasal biliginin temsili olmaktan ziyade yapay oldugu da ortaya çıkar. Siyaset bizi salt aklın kurtaramayacagı bir .zgürlüge mahkûm eder, yaratıcılık ve yeni bir biçimde g.rme, esduyumsal olarak g.rme kapasitesi etkili bir epistemolojinin erdemleri olurlar. Cünkü insanın gelecegini .nceden g.rmek sonra da baskalarında bu
g.rüs için —genelde bunu onların g.rüslerine
uydurarak— bir tutku uyandırmak gibi bir meydan okumayla karsı karsıyadır. Siyasal kurumlarımızı
tasarlarken bilgimizi biçimlendirmekteyiz.
Bir yapı kurarken siyasal epistemolojimizin seklini
ve niteligini belirlemekteyiz.
Katılımcı tarzdaki siyaset siyasal bilginin kaynagı
oldugu zaman —b.ylesi bilgi formel felsefeden
koparıldıgı ve kendi kendinin epistemolojisi
oldugu zaman— yeniden tanımlanır. Siyasetin
egemen bir alan tanımladıgı yerde, siyasal bilgi
soyut temellerden bagımsız ve .zerktir. Siyasetin
bir eylem alanı tanımladıgı yerde, siyasal bilgi uygulamalı ya da pratiktir ve praksis olarak betimlenebilir. Siyasetin kendini evrilen bilinç ve tarihsel olarak degisen kosullarla ilgili kıldıgı yerde siyasal bilgi geçici ve zamansal olarak esnektir. Siyasetin insan becerisinin ve marifetinin ürünü
olarak anlasıldıgı yerde, siyasal bilgi yaratıcı ve istenç yüklüdür; türetilen ya da temsil edilen bir
seyden ziyade yapılan birseydir. Ve nihayet siya-
setin kamusal seylerin (res publica) üst alanı oldugu
yerde siyasal bilgi .znel ya da nesnel olmaktan
ziyade ortak ve uzlasımsaldır.
Din, Devlet ve Sivil Alan
islâm düsüncesinin modern zamanlardaki
tecrübesi bir yandan Hegelyen felsefe ile eklemlenecek
kadar modern devleti içerirken .te yandan
tarihsel Islâm’dan tevarüs eden siyasal bilgiyi
geçici ya da spekülatif olarak degerlendirmekten
çok sabit ve dogmatik bir yaklasımla ele alınmasını
dogurmustur. Ali Abdurrazık gibi düsünürlerin
geleneksel siyaset kurumlarına itiraz etme
gayretlerinde bu kaygıları g.zlemlemekteyiz. Ali
Abdurrazık hilafetin ser’i y.nden zorunlu olup olmadıgına
cevap arama ile mesgulken temel kaygısının
.ncelikli olarak siyasal bilginin esnek olmayan
ve kesinlik arzeden karakterini sarsmaya
v.neldigini g.rmekteyiz. Abdurrazık hilafetin
jer’i y.nden zorunlu olmadıgını s.yler. Bunu yapmakla
metafiziklesmis siyaset ilkesine karsı çıkmaya
çalısmaktadır. Tarihsel islâm’da din devlet
Tarafından içerilmistir. Tarihsel islâm’ın metafi-
:ık siyaset gelenegi Es ari düsünce kalıplan çerçe-
’. esinde sekillenmistir, islâm dünyası Yunan düsüncesi
ile etkilesime girerken Diyalektik düsünce
verine Metafizik düsünce .ne alınmıstır. Es’ari
Kelamı Gazali eliyle felsefeyi dıslayıp metafizik
düsünceyi içine almıstır. Bunun sonucunda kainatta
nedenlilik reddedilmistir. Siyasal despotizmi
besleyen siyasal kanal buradan nemalanmıstır.
Siyasal düsünce planında nedenliligin reddi ve
kâinatta cari sünnetullahı g.rmezden gelerek siyasi
tasarrufları dogrudan Allah’ın iradesiyle izah
çabası, ümmeti siyasetin kurucu ve denetleyici
gücü olmaktan çıkarmıstır.
Bu zaman diliminde din-devlet iliskileri planında
s.ylenecek s.zler içerisinde Laik tecrübenin
Islâm dünyasının dinamiklerinden okunmasının
islâm MiUeti’nin .ncelikli gündemleri açısından
reel karsılıgı yoktur, islâm dünyası açısından
bizantinizm, teokrasi ve laiklik temelindeki
kavramlastırmalar din-devlet iliskisi baglamındaki
sorunların ç.zümüne karsılık gelmez. Modern
islâm düsüncesindeki sorun modern devletin Hegelyen
arkaplanındaki metafizik siyaset tasavvurunu
reddetmektir. Bunu yaparken geleneksel islâm’ın
siyasal bilgiyi esnek olmayan dogmatizme
yerlestirmesine itiraz etmek gerekir. Beri yandan
din’in devlet karsısındaki, hidayet kaygısının hakimiyet
stratejileri .nündeki .zgürlügünü korumak
için devletin dinî düsünce üzerindeki hakimiyetini
ilga etmenin felsefi ve siyasi çerçevesini
gelistirmek gerekmektedir, islâm düsüncesi içerisinde siyasal felsefe denmeyi hakedecek bir referans alanının gelismemesi siyasi bilginin dogmatik anlasılması oldugu kadar dinî düsünce üzerindeki resmi egemenligin de rolü vardır. Pek çok
düsünürün zannattigi gibi din-devlet iliskisi
temelinde sorun laik arayısların islâm tecrübesinden
okunmasının yollarını arastırmak degildir


.
Bu, amaçlanan sekilde metafizik siyaseti ilga etmez.
Hegelyen tasarrufun içsellestirilmesini kolaylastırır.
Islâm dünyasındaki reel sorunlar ise burayı isaretlemektedir. Dinî düsünce üzerindeki
resmi egemenligin kaldırılması, siyasal bilginin
tanımının yapılması ve dinin sivil alanda kalma-
sı tartısılmadan din-devlet iliskisinin ortaya koyulması ancak Hıristiyanî tecrübe esas alınarak
islâm tarihinin okunması ve islâm’ın modern
dünyanın sınırlılıkları içerisinde kavranması
anlamına gelir. ?


Bilgi ve Hikmet, Yaz - 1995, Sayı H
5